ANALIZA: Opštinama u Srbiji upravlja jedna stranka

U većini lokalnih samouprava u Srbiji, u 154 opštine od 170, održani su izbori 21. juna 2020. godine. Tokom 2021. godine još tri opštine su birale odbornike u lokalnim skupštinama (Kosjerić, Zaječar i Preševo), dok će se u Mionici i Negotinu lokalni izbori održati u oktobru 2021.

Stranka koja ima većinu u nacionalnom parlamentu – Srpska napredna stranka (SNS), formirala je lokalnu vlast, sama ili u koaliciji, u 149 opština. Sedam opština u kojima SNS ne formira lokalnu vlast su Čajetina, Svilajnac, Surdulica, Beočin, Bujanovac, Topola i Preševo, pri čemu je vlast u Topoli prvo osvojila koalicija povezana sa SNS-om, a kasnije je zbog restrukturiranja vladajuće većine SNS prešla u opoziciju.

Na osnovu rezultata lokalnih izbora 2020. i 2021. godine, zastupljenost Srpske napredne stranke u svim lokalnim samoupravama povećala se sa 94 na 96 odsto i SNS, sama ili u koaliciji, učestvuje u lokalnoj vlasti u 163 od 170 opština. SNS formira vlast samostalno u četvrtini opština dok u preostalim slučajevima SNS uključuje više koalicionih partnera čak i kada je njen izborni rezultat bio dovoljan za samostalno formiranje lokalne vlasti.

Sedam opština u kojima SNS nema većinu u lokalnom parlamentu ima sledeću strukturu:

• U dve opštine, Surdulici i Beočinu, lokalnu vlast formirala je Socijalistička partija Srbije, koja je koalicioni partner SNS-a na nacionalnom nivou, i njihovi koalicioni partneri, pa se ove opštine ne mogu smatrati opozicionim;
• Dve opštine, Čajetina i Svilajnac, ostale su jedine opozicione lokalne samouprave u Srbiji;
• U dve opštine, Bujanovac i Preševo, lokalnu vlast formiraju stranke albanskih nacionalnih manjina;
• Nakon lokalnih izbora 2020. godine došlo je do promene većine u opštini Topola pri čemu je politička partija „Bolja Srbija“ formirala novu lokalnu vlast, a koalicija okupljena oko SNS-a prešla u opoziciju.

Od devet opština koje su se mogle smatrati opozicionim neposredno pre lokalnih izbora 2020. godine, odnosno gde se struktura lokalne vlasti nije ni u kojoj kombinaciji podudarala sa većinom u Narodnoj skupštini, sedam je izgubilo taj status nakon 21. juna 2020. U ovim opštinama lokalnu vlast je formirala Srpska napredna stranka, sama ili u koaliciji.

*Tabela – pregled opozicionih lokalnih samouprava

Pet opština su potpuno monolitne i nemaju pripadnike opozicije u svojoj strukturi – Bela Crkva, Obrenovac, Novi Kneževac, Rekovac i Trgovište.

Više žena i mladih odbornika u lokalnim skupštinama

Skupština opštine je najviši organ lokalne samouprave, vrši zakonodavnu funkciju i sastoji se od odbornika koje biraju građani glasajući za partijske liste na neposrednim izborima, a u skladu sa Zakonom o lokalnoj samoupravi i statutom opštine. Odbornički mandat traje četiri godine.

U Srbiji ima ukupno 6544 poslanika. Od tog broja čak 59,49 odsto čine odbornici Srpske napredne stranke, zatim Socijalističke partije Srbije (SPS) – 10,71 odsto, SVM – 2,5 odsto, Jedinstvena Srbija – 2,04 odsto, PUPS – 1,28 odsto, SDPS – 1,11 odsto i Pokret socijalista – 1,07 odsto. Ove političke partije, koje čine vladajuću većinu u nacionalnom parlamentu, imaju 79,71 odsto odbornika u svim lokalnim skupštinama. Kao posledica bojkota poslednjih izbora od strane većine opozicionih partija, broj opozicionih kako narodnih poslanika tako i lokalnih odbornika je izuzetno nizak – Srpska radikalna stranka (SRS) sa 1,18 odsto odbornika, POKS sa 1,03 i DSS sa 0,94 odsto su najbolje rangirane opozicione partije nakon lokalnih izbora održanih 2020 godine.

U skladu sa Zakonom o lokalnim izborima, izborna lista mora da sadrži najmanje 40 odsto manje zastupljenog pola. Ovi zakonski zahtevi se strogo poštuju, a s obzirom na društveno-političke okolnosti u Srbiji na svim partijskim listama žene predstavljaju „manje zastupljeni pol“. Skoro 40 odsto odbornika u svim lokalnim skupštinama čine žene.

*Grafikon – polna struktura odbornika

Kada je u pitanju starost novoizabranih odbornika, poslednji lokalni izbori podmladili su sastave lokalnih parlamenata. Polovina ukupnog broja odbornika je mlađa od 45 godina, svaki peti je mlađi od 35 godina, dok samo 8,1 odsto njih ima više od 65 godina. Najveći broj odbornika je u srednjoj starosnoj grupi, starosti od 46 do 65 godina.

*Grafikon – starosna struktura odbornika

Broj lokalnih odbornika utvrđen je statutom opštine, koji usvaja lokalna skupština većinom glasova. Pre poslednjeg izbornog ciklusa 2020. godine, 31 opština (od ukupno 170) promenila je broj odborničkih mesta pri čemu je velika većina njih išla u pravcu smanjenja broja, neki čak i do 30 odsto. Time se ukupan broj lokalnih odbornika smanjio za 193 odbornička mesta, sa 6737 na 6544.

Neposredno pre održavanja izbora uvedena je velika novina izmenom Zakona o lokalnim izborima koja je smanjila izborni cenzus sa pet na tri odsto. Ova zakonska promena nije uticala na povećanje broja političkih partija i grupa građana u lokalnim skupštinama, što je bilo očekivano, pre svega jer su najveće opozicione stranke ostale pri svojoj odluci da bojkotuju izbore na svim nivoima. Zanimljivo je da su dve liste koje su premašile cenzus od tri odsto  ipak ostale bez mesta u lokalnoj skupštini zbog sistema podele mandata.

Samo četiri opoziciona gradonačelnika

Izvršni organi opštine su predsednik opštine i opštinsko veće. Opštinsko veće čine predsednik opštine, zamenik predsednika opštine, kao i članovi opštinskog veća čiji je broj utvrđen statutom opštine, a bira ga skupština opštine na period od četiri godine.

Gradonačelnici i predsednici opština u 151 lokalnoj samoupravi dolaze iz redova Srpske napredne stranke (SNS), dok je druga po snazi stranka na ovom polju Savez vojvođanskih Mađara (SVM) sa tri gradonačelnika i predsednika opštine. Socijalistička partija Srbije (SPS) je na čelu dve lokalne samouprave i u oba slučaja opštine vode žene.

*Tabela – stranačka pripadnost gradonačelnika i predsednika opština u Srbiji

Sa novim skupštinama na lokalnom nivou dobili smo povećanje broja žena na vodećim pozicijama, sa osam na 24, što predstavlja 14 odsto od ukupnog broja gradonačelnika i predsednika opština. Niš, Užice, Sremska Mitrovica i Kruševac prvi put su izabrale gradonačelnice, a isto su učinile i neke od najmanjih i najnerazvijenijih opština u Srbiji – Trgovište, Brus i Varvarin.

Odziv birača na lokalnim izborima 2020. i 2021. godine

Prvih devet opština sa najmanjom izlaznošću na poslednjim lokalnim izborima su gradske opštine u Beogradu. Od 17 opština sa izlaznošću većom od 70 odsto, njih 12 se nalazi na jugu Srbije. Prosečan odziv birača u 157 opština koje su održale izbore 2020. i 2021. godine je 56,24 odsto.